De Duitse taal in Zwitserland
In Zwitserland spreekt men Duits – toch?
Wist je dat Zwitserland maar liefs 4 nationale talen kent? Naast Duits is dat Italiaans, Frans en Reto-Romaans. Van de vier taalgebieden is het Duitse gebied het grootst. In deze blog hebben we het over de Duitse taal in Zwitserland.
Wil je in Zwitserland werken of studeren, dan moet je een internationaal erkend taalcertificaat Duits op tenminste B2-niveau hebben dat aantoont dat je Duits op een goed niveau beheerst. Klanten die zich bij ons op dit taalcertificaat voorbereiden, behalen het examen bij een Goethe-Instituut. Tijdens de cursus leren ze Hoogduits, de standaardtaal in Duitsland. Het Duits dat de mensen in Zwitserland spreken, wijkt hiervan af.
Nog niet helemaal bekend met het B2 of andere Duitse taalniveaus? We leggen je graag verder uit wat het talen-ABC is in deze blogpost.
Hoe het met het Duits in Zwitserland zit
Je hebt in Zwitserland twee soorten Duits: Zwitserduits en Zwitsers Hoogduits.
De officiële taal in Zwitserland is Hoogduits of, preciezer gezegd, Zwitsers Hoogduits. Zwitserduits daarentegen is een groep dialecten. Veel Zwitsers spreken onderling dialect. Het is bij wijze van spreken hun moedertaal. Bijna twee derde van de Zwitsers spreekt Duits – Zwitserduits.
Op school leert iedereen – ook Frans- en Italiaanstalige inwoners – Zwitsers Hoogduits. Het is voor hen een tweede taal naast hun moedertaal Zwitserduits, Italiaans of Frans. Zwitsers noemen het ook schrijftaal, omdat alles wat ze schrijven in het Zwitsers Hoogduits is. Zwitsers Hoogduits gebruiken ze voor officiële documenten en in gedrukte media. Zwitserduits en Zwitsers Hoogduits hebben verschillende functies, waarbij het ene niet boven het andere staat.
Tijdens een klein onderzoek onder Zwitsers gaf 80 procent van de 150 ondervraagden aan dat Hoogduits voor hen een vreemde taal is. Als je m.a.w. in Zwitserland Duits spreekt, spreken ze naar hun gevoel een vreemde taal terug.
Dit verschijnsel om twee talen naast elkaar te gebruiken, waarbij de ene taal (Zwitsers Hoogduits) die van het verstand is en de andere taal (Zwitserduits) die van het hart is, heeft een term. Je noemt het Diglossie.
Diglossie heb je ook in Nederland en België. Denk bijvoorbeeld aan Friesland, waar men onder elkaar Fries spreekt of aan het Zeeuws in Zeeland.
De laatste jaren is Zwitserduits vooral bij jongeren steeds meer in mode. Ze sturen elkaar berichten of appjes in dialect. Omdat Zwitserduits een spreektaal is en geen schrijftaal, ontwikkelen ze hun eigen schrijfstijl. Ze schrijven vaak fonetisch.
Zwitser Hoogduits versus Hoogduits
Zowel Zwitser Hoogduits als het Duitse Hoogduits zijn Duitse talen. Hoewel ze veel op elkaar lijken, zijn ze toch ook verschillend. In Zwitserland gebruikt men bijvoorbeeld veel leenwoorden uit het Frans zoals:
Coiffeur – der Friseur (kapper)
Trottoir – der Bürgersteig (stoep)
Velo – das Fahrrad (fiets)
Pneu – der Reifen (banden)
Een ander verschil is het gebruik van de letter ß. Nadat je in de cursus Duits hebt geleerd wanneer je wel of niet ss of ß gebruikt, mag je deze regel in Zwitserland weer vergeten, omdat je daar alleen ss schrijft.
Helvetisme
Helvetismen zijn taalkundige eigenaardigheden die alleen gebruikt worden in het Zwitsers Hoogduits en niet in Duitsland of Oostenrijk. Naast Franse leenwoorden zijn er nog veel andere woorden die het lastig kunnen maken om Zwitsers Hoogduits te begrijpen – volgens der Duden ongeveer 1500. Voor Zwitsers zijn deze Helvetismes Hoogduits heel gewoon en niet primair Zwitserduits.
Een paar typische Helvetismen:
- der/ das Apéro (der Aperitif der Umtrunk – nl. borrel)
- die Beiz (die Kneipe – nl. het café)
- die Peperoni (paprika)
- der Abwart (der Hausmeister – conciërge)
- die Attikawohnung (Penthouse)
- die Finken (Hausschuhe – nl. huisschoenen, pantoffels)
- das Brockenhaus (der Gebrauchtwarenladen – Second Hand-shop)
- der Camion (der Lastkraftwagen – LKW)
- das Natel (das Handy)
Een ander punt van Helvetisme is de grammatica. In het Zwitsers Hoogduits heet het bijvoorbeeld das Mail in plaats van die Mail. Het meervoud is soms anders gevormd en bepaalde volmaakte vormen worden in het Zwitsers Hoogduits gevormd met sein: ich bin gesessen is absoluut correct in het Zwitsers Hoogduits.
Als je meer over Helvetisme wilt lezen, kun je bij Duden terecht. Je vindt er een woordenboek Zwitsers Hoogduits.
Zwitserduits
Zoals eerder genoemd, is Zwitserduits een groep dialecten.
Elk kanton of elke deelstaat heeft een eigen dialect. In het kanton Bern spreekt men Berner Duits, in het kanton Zürich Zürich Duits en in het kanton Wallis Wallis Duits. Ook in een kanton, zoals in het kanton Bern, zijn er verschillen. Ga naar een ander dal en je hoort een andere taal. Vooral Wallis Duits heeft nog meer speciale woorden dan andere dialecten en is zelfs voor Zwitsers moeilijk te begrijpen.
Bijzonderheden van het Zwitserduits
In Zwitserduits is de grammatica anders dan in het Hoogduits. Er is bijvoorbeeld maar één verleden tijd, de voltooid tegenwoordige tijd. Alle zinnen in de verleden tijd zijn opgebouwd in de voltooid tegenwoordige tijd.
Typische klanken: ch en li
De ch is vrij typisch voor de Zwitserse taal. Waar je in het Hoogduits een k nodig hebt, hebben zij vaak een ch nodig en spreken die op die manier uit, zoals in het woord achter. De ch komt achter uit de keel en kan een beetje speciaal zijn voor degenen die er niet aan gewend zijn. (Voor Nederlanders wel zo gemakkelijk.)
De -li is ook typisch Zwitser Duits. Zoals Nederlanders graag woorden verkleinen, zijn bijna alle Zwitserse zelfstandige naamwoorden te verkleinen met -li.
Luister naar deze korte film over Zwitserduits
Duits op het werk in een Zwitserse organisatie, bedrijf, ziekenhuis of kliniek
Als je in Zwitserland begint met werken, is het voor iedereen wennen. De Zwitsers moeten Hoogduits met je spreken – voor hen is dat, net zoals voor jou, een vreemde taal. Als je als arts of verpleegkundige gaat werken, is het handig als je ter plaatse een cursus Zwitserduits volgt om het dialect te verstaan, zodat je patiënten hun eigen taal, de taal van hun hart, kunnen spreken. Als patiënt zit je immers in een zwakke positie, dan is het fijn als je de taal mag spreken die het dichtst bij je staat.
Werk je bij een internationaal bedrijf waar Engels de voertaal is? Ook in dat geval is het geen overbodige luxe om Zwitserduits te leren verstaan, omdat je gemakkelijker informele contacten krijgt. Bij de koffieautomaat kan het zijn dat je Zwitserse collega’s dialect spreken, net zoals je buren of ouders van de schoolvriendjes van je kinderen.
Conclusie
De term Zwitserduits is een overkoepelende term voor Zwitsers Duitse dialecten, waarvan sommige nogal van elkaar verschillen.
De terminologie kan lastig zijn. Helvetismen zijn woorden die correct zijn in de standaard Zwitserse taal, d.w.z. in het Zwitsers Hoogduits. Zodra een woord echter beperkt is tot een dialect, is het dialect.
Ten slotte nog deze tip:
* Input voor deze blog: herz-kiste.ch
Blijf op de hoogte blijven van onze blogs
Geschreven door Anne Kewitsch, oprichter en specialist in maatwerktrainingen Duits